Trikua esnatu zen garaiko poesia

2500. urtean euskarazko literaturaren historia idazten dutenean, ziur asko ezinbesteko mugarritzat joko dute XX. mendea. Ehun urte horietan sortu ziren, hain zuzen ere, letra unibertsalen antologietan sartzeko adina meritu bereganatu zituzten lehen lanak eta idazleak. 500 urte barru horrelako lan historiografiko batean zer idatziko ote duten igartzea -ezta horrelakorik izango ote den ere- atrebentzia handia izan daiteke. Hala ere, Peterlang argitaletxeak kaleratu berri duen 100 años de poesía liburuari errepaso azkarra egin besterik ez dago euskarazko literaturak -olerkigintzak zehazki- bereganatu duen pisuaz jabetzeko.

Liburuak euskaraz, katalanez eta galegoz idatzi duten 53 egileren poema bana aurkezten ditu,- horietako 20 euskaldunak- gaztelerara itzulita eta idazle edo kritikari banaren iruzkinarekin osatua. Euskaldunei dagokienez, XX. mendeko izen handiak ageri dira, hastekoLizardi, Lauaxeta eta Orixere, ondoren Gabriel Aresti eta Juan Mari Lekuona; eta, azkenik, gaur egun jardunean jarraitzen duten egileak, horien artean Bernardo Atxaga, Arantxa Urretabizkaia eta Felipe Juaristi.

"Gaur egungo literaturaren dialektika XX. mendean sortu da euskal literaturan" dio Mari Jose Olaziregik

Bildumaren helburu nagusia egile horien lanak euskaraz ez dakiten irakurleei hurbiltzea da, lanaren editore Joana Sabadellek azpimarratzen duenez. "Liburua ez dago pentsatuta euskara, galego edo katalan irakurleek beraien hizkuntza propioan irakur dezaten, baizik eta jatorrizko hizkuntzak egiten ez dituztenek ezezagun zaizkien literatura horiek eskuratu ahal ditzaten".

190 orrialdetan Atxagak triku baten iratzartzearen metaforarekin azaldu zuen mendearen emaitzak laburbiltzen dira. Eta emaitza horiek ez dira nolanahikoak, Mari Jose Olaziregi EHUko irakasle eta literatur kritikariaren esanetan. "Heltzen badiogu literatura XVIII. mendetik aurrera definitu den moduari, hau da, helburu estetiko hutsez idatzitako testua, bistakoa euskal literaturaren ikuspuntutik ez bakarrik loratzea, baizik eta hastapena izan dela XX. mendea", azaldu du.

Aditu honi egokitu zaio, hain zuzen ere, Urretabizkaiaren lanari buruzko iruzkina osatzea. "Oso interesgarria iruditu zait beti emakumeen ahotsaren agerpena euskal literaturan, Amaia Lasak, Urretabizkaiak berak eta gaurko Miren Agur Meabek sortu dutena. Ez nuke esango elkarren antzekotasunik dutenik, kode eta baliabide desberdinak erabiltzen baitituzte, baina badute desberdin adierazi nahi bat", azaldu du. Horren baita dago "desberdintasunaren

"Elliotek esaten zuen hilen gainean idazten dutela idazleek, aurrekoek esandakoa berridatzi, birformulatu...Dialektika hori XX. mendean sortu da euskal literaturan. Ez da izan loratzea bakarrik, baizik eta hastapena hainbat generotan", dio Euskal literaturaren historia (Labayru, 2002) idatzi zuen irakasleak.

Iritzi horrekin bat dagor Urretabizkaia bera. Haren esanetan, "XX. mendean gainditu egin dugu aurretik genuen atzerapena". "Gerrak eten handia ekarri zuen eta denbora galdu zen. Hasi hor eta gaur egun arte, liburu horretan agertzen diren egile eta olerki gehienak edozein literaturaren historian sar daitezke".

Egile horietako batzuek, gainera, aztarna sakona utzi dute gaur egungo egileengan, idazlearen iritziz. "Nik uste dut Lizardiren arrastoa guztiongan dagoela, Lauaxetarena baino nabarmenago. Lizardik poesia modernoa egin zuen, Frantzian eta Espainian egiten zenaren parekoa. Hori nabarmentzen da gaur egun ere".

Liburuan aztertutako egile gisa eta iruzkigingile gisa agertzen den Felipe Juaristi idazlearen arabera, berriz, "ikusita gaur egungo idazle gazteen lana, ez dute tradizioaren usainik ere hartu". "Hori barkagarri da ze nik ere hori egin dut. Horretaz ohartzen garenean, beste modu batean ikusten dugu tradizioa. Tradiziotik ez da guztia hartu behar, baina bere hizkuntza hartu eta gaur egunera moldatu beharra da".