'Pa negre' de Cunqueiro

A web de Apple ofréceme unha imaxe espectral dun Steve Jobs que me fita. Non podo deixar de lembrar ao personaxe de A Sombra Cazadora. Esta é a morte internética dun personaxe informático. Alguén nalgunha casa chorará ao individuo de carne. Supoño.

Máis perto, un chisco menos espectral, o filme Pa negre en lingua catalá de Agustí Villaronga, baseado na novela do Emili Teixidor, foi seleccionado pola Academia do cinema español para optar a un Oscar. Nada lles foi regalado a Teixidor nin a Villaronga; con todo, os creadores en lingua galega terán unha envexa limpa do apoio que ofrece a Generalitat á creación en catalán. E envexa do apoio da súa sociedade. Cataluña é un país.

O éxito do libro e do filme desmenten unha outra vez esa alegación tan aborrecida de que non se debe escribir ou filmar nada que trate da Guerra Civil. Os últimos 30 anos apenas proporcionan material temático para escribir e a nosa guerra foi unha enchente salvaxe de experiencias límite a contar. Experiencias radicais que aínda hoxe actúan na sociedade, nas familias e en cada un de nós. Non se pode contar a biografía dunha persoa maior de 50 anos sen ter en conta como condicionaron aqueles feitos a súa vida familiar e persoal.

Como se concilia a súa sabiduría coa conciencia de traizoar as súas ideas e os seus amigos asasinados?

E máis preto aínda e, con todo, non menos espectral, leo no xornal dun congreso sobre Álvaro Cunqueiro. Un típico evento desta cultura galega. Aos que gustamos da literatura e dunha boa parte da súa obra non nos causa desgusto. Porén, carecerá de interese o tal congreso se non se abordou alí o enigma de Cunqueiro, un enigma que non nace da Guerra Civil mais que a guerra fixo visíbel. Os seus textos poden ser lidos e estudados en si, e teñen todo o seu sentido autónomo, mais o sentido de conxunto da súa obra só se pode comprender comprendendo ao autor. Non comprendo a Cunqueiro. Imaxino que así lle debe de ocorrer a moita xente.

Na súa obra poética, tanto na de preguerra como na dos últimos anos, nos textos teatrais, case parateatrais, ou nos seus romances en castelán, na brillantez da expresión, late unha ollada lúcida, fina e sabia sobre a vida humana. Cunqueiro é moi consciente do peso da morte e na súa obra non hai lugar para outra vida que non sexa esta, non sendo a través da parodia nas Crónicas do Sochantre. As extremas circunstancias da guerra entre nós poden explicar calquera cousa. Quen non viviu aquilo debe ter cautela en facer un xuízo moral sobre o que viviron aquelas persoas, tal Cunqueiro. Mais os pasos que el andou son verdadeiramente singulares. Como se pode conciliar esa sabiduría que demostra na obra coa conciencia de traizoar non só as súas ideas senón aos seus amigos asasinados? E como se pode facer iso demostrando a alegría de vivir e o oportunismo que aparentemente demostrou na guerra e na inmediata posguerra? Como era ese home, como estaba constituído intimamente? Fáltalle coherencia ao personaxe que nos contan. Precísase escritor que cree literariamente a ese ser humano que semella tan escindido que nos resulta incomprensíbel. Meréceo.